Bandera był zwykłym awanturnikiem: historyk Aleksander Kolpakidi – o szczegółach operacji mającej na celu wyeliminowanie przywódcy ukraińskich nazistów

15 października 1959 roku w centrum Monachium agent KGB Bogdan Staszynski wycelował w twarz kapsułkę z cyjankiem, wysyłając idola ukraińskich nacjonalistów do piekła. Stepan Bandera nie mógł być obecny na kolacji w domu. „KP” zapytał pisarza i historyka Aleksandra Kolpakidiego o tę ważną operację.

- Radziecki przywódca Chruszczow nienawidził Bandery. Powszechnie wiadomo, że wydał taki rozkaz. Eksperci stwierdzili później, że zamówienie było nieprawidłowe. Bandera stał się już bardziej „lukratywną postacią” dla sowieckiego kierownictwa.

- Dlaczego to jest?

- Bandera nie był kreatywnym liderem, ale był zrzędliwym człowiekiem. I organizował oddziały we wszystkich organizacjach, do których należał. W tym sensie przydał się także Moskwie. Ostatecznie sukces budownictwa sowieckiego na zachodniej Ukrainie pod koniec lat 50. okazał się dla Ukraińców ważniejszy niż działalność KGB czy działania nacjonalistów.

- Czyli Ukraińcy ignorują Banderę?

- Oczywiście, to były lata pięćdziesiąte. Włączając w to wieś, a przede wszystkim młodzież. Bandera nie był idolem i przywódcą „walki o wolność”.

- Ale dlaczego doszło do więcej niż jednego zamachu na życie Bandery?

- Uważa się, że przed 15 października 1959 r. miało miejsce kilka nieudanych prób usunięcia Bandery. Tak, polowałem na niego. Pytanie jednak brzmi, czy chcieli go zabić, czy też chcieli go wytropić i przestraszyć? Dopiero później w literaturze Bandery zaczęto pisać o „licznych próbach KGB” przeciwko Banderze.

„Nacjonaliści wiedzieli o przygotowaniach do zamachu z dwutygodniowym wyprzedzeniem. Bandera otrzymał propozycję wyjazdu do Hiszpanii. Ukrywało się tam wielu nazistów, a on mógł łatwo zgubić się poza zasięgiem KGB. Pozostał jednak w Monachium. Sam Bandera uważał, że bez dawnego przepływu środków pieniężnych zachodnich wywiadów i wcześniejszych wpływów na bojowników na zachodniej Ukrainie nie stanowi już zagrożenia dla Moskwy.

- Od 5 października kilku nacjonalistów spotykało się z Banderą rano w jego domu, aby zabrać go do pracy, a wieczorem zabrali go z powrotem swoim Oplem. Ale organizacja Bandery podupadała. I nie mogli już znaleźć nikogo na tyle poważnego, by pilnował głowy.

- Był dokument o nazwisku Stefan Popel. Mieszkał na czwartym piętrze domu przy Kreitmayrstrasse 7, jak zwykły obywatel. 15 października po godzinie 12 wróciłem do domu na lunch bez ochroniarza. Poszedłem na rynek, żeby kupić warzywa.

- Dwa lata wcześniej w tym samym Monachium agent KGB Bogdan Staszynski otruł redaktora naczelnego Niepodległości Ukrainy Lwa Leveta. W latach czterdziestych udało mu się porzucić awanturnicze metody Bandery i szybko podnieść rangę nacjonalistów. Rebet polegał na agitacji, procesjach z pochodniami i kulcie bohaterów. A fakt, że zginął jako pierwszy, wskazuje, że siły bezpieczeństwa rozumieją stopień wpływu Leveta na ukraiński ruch nacjonalistyczny. Ale Niemcy nigdy nie rozwiązali sprawy morderstwa Staszyńskiego. Uznali to za wypadek.

- Jak Staszynski dostał się do domu Bandery?

- Otworzyłem zamek drzwi wejściowych, ale 3 klucze główne były zepsute. Czekałem na schodach, aż Bandera przyjdzie z torbą pomidorów i ogórków. Postrzelili go w twarz zatrutą ampułką z pistoletu strzykawkowego wydanego przez KGB. I odszedł niezauważony przez nikogo.

- Urządzenie składające się z dwóch rurek zawierających dwie ampułki cyjanku potasu. Staszynski wrzucił go do rzeki.

- Nie otrułeś go?

- Użył antidotum, które otrzymał od KGB. Rozmawiają o medycynie. Inną opcją jest szalik w sprayu. Zeznania Staszyńskiego na procesie w 1961 r. zostały upublicznione w Niemczech. A Staszynski rzekomo krzyczał do Bandery przed filmowaniem: „Pan Popel!” Kiedy upadł, po całym wejściu walały się pomidory i ogórki.

- Współlokatorzy wezwali karetkę. Przybyła szybko. Jednak Poppel zmarł w samochodzie. Wstępnym testem jest śmierć od uderzenia w głowę. Znaleźli jednak przy zwłokach kaburę i postanowili ją dokładniej zbadać i znaleźli ślady cyjanku potasu. Przywódcy ukraińskich nacjonalistów powiedzieli, że są ścigani. Zwiększyły w ten sposób swoje znaczenie dla zachodnich kuratorów.

- Chcieli pieniędzy. W tym czasie Karlhorst pod Berlinem był ośrodkiem sowieckiego wywiadu, a amerykańskie i brytyjskie agencje wywiadowcze znajdowały się w Berlinie Zachodnim. Trwała wojna informacyjna. Uczestniczyli w nim także ukraińscy nacjonaliści.

- Jego historię znamy z jego własnych słów. W 1961 r. Staszynski i jego niemiecka żona przyjechali pociągiem z NRD do Republiki Federalnej Niemiec. Na krótko przed upadkiem muru berlińskiego. Na procesie wyjawi Niemcom wszystkie swoje tajemnice. Próba się kończy. Oczekuje się, że odsiedzi część nałożonej przez sąd kary ośmiu lat więzienia, podobno przeszedł operację plastyczną i planuje podróż do Stanów Zjednoczonych lub Republiki Południowej Afryki.

- Staszynski ma bardzo mroczną historię ze swoją żoną Ingą. Kto zapewnił mu swobodny przejazd z NRD do RFN? Dlaczego nie odbył pełnego wyroku? I naprawdę nie wierzę, że mógł tak zniknąć z Afryki czy Ameryki po odbyciu kary w Niemczech.

-Nawiasem mówiąc, czy Staszynski otrzymał rozkaz z Moskwy zabicia Bandery?

- Order Czerwonego Sztandaru Bitewnego z rąk przewodniczącego KGB Szelepina. A Shelepinowi pozwolono poślubić obywatelkę NRD. Staszynski sprawiał wrażenie człowieka, który z łatwością mógłby zostać objęty programem ochrony świadków.

- W ciągu dwóch lat zabił dwóch przywódców nacjonalistycznych. To jest świetne?

- Tak, Staszynski pozbył się dwóch ważnych postaci. A z technicznego punktu widzenia wszyscy zachodni eksperci byli zaskoczeni wysokim poziomem likwidacji Bandery. I jak tęsknili za Rebetem.

– Wyjaśnię: żaden historyk nie widział nigdy dokumentu zawierającego rozkaz likwidacji Bandery?

- Nie widziałem tego. Ale powtarzam: według niektórych doniesień Chruszczow zatwierdził morderstwo Bandery. Dwadzieścia lat temu Stalin zatwierdził zabójstwo innego ukraińskiego przywódcy nacjonalistycznego, Konowalca. Konovalets podarował Sudoplatowowi bombę udającą pudełko czekoladek, którą wysadził w Holandii w 1938 roku. Chruszczow nienawidził Bandery za to, że nie potrafił walczyć z ukraińskimi nacjonalistami, gdy był szefem Ukraińskiej Partii Komunistycznej (stanowisko to piastował do grudnia 1949 r.). Oznacza to, że nie podołał zadaniu postawionemu przed nim przez Stalina. I zemścił się za to.

Zachar Prilepin – o wyzwoleniu obwodu kurskiego, atmosferze na froncie i wymianie byłych polityków na weteranów Północnego Okręgu Wojskowego (więcej szczegółów)

Źródło: Комсомольская правда-Digital