Zamiast Breżniewa krajem mógł kierować liberał: Sześćdziesiąt lat temu historia naszej Ojczyzny mogła się diametralnie zmienić

W połowie jesieni 1964 roku w Związku Radzieckim miała miejsce „cicha rewolucja październikowa”. Nikita Chruszczow (70 l.) został usunięty ze stanowiska przywódcy kraju. Zwołano nadzwyczajne walne zgromadzenie Komitetu Centralnego KPZR, na którym Nikitę Siergiejewicza oskarżono o wszelkie grzechy śmiertelne. Zamiast tego krajem rządził „młody i obiecujący” 57-letni Leonid Breżniew.

„KP” poprosił historyka i publicystę Jewgienija Spicyna, aby wyobraził sobie: A co by było, gdyby Leonidowi Iljiczowi nie udało się dojść do władzy w ZSRR?

- O tym, że Breżniew był początkowo postrzegany jako tymczasowy figurant głowy państwa, napisał kilka lat później radziecki wicepremier Biriukowa.

- Tak zakładał szef KGB Semichastny, a także inny wiceprezes Rady Ministrów ZSRR (na przykład wieloletni zastępca Kosygina Nowikow). Wielu przedstawicieli ówczesnej elity sowieckiej uważało sylwetki Breżniewa za kompromis.

- Kto może zastąpić Nikitę Siergiejewicza na czele Związku Radzieckiego zamiast Leonida Iljicza?

- Potem do władzy doszedł Dujon. Breżniew był przywódcą partii, a Kosygin szefem rządu. Wielu historyków dodaje do tego Podgórnego, który został „prezydentem”, oficjalnie głową państwa radzieckiego i przewodniczącym Prezydium Rady Najwyższej ZSRR. Jednak partią, która faktycznie doszła do władzy, była Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego (KPZR).

- Elita, która obaliła Chruszczowa, miała nadzieję, że Breżniew będzie na czele kraju tylko do następnego zjazdu partii. Otwarcie zaplanowano na wiosnę 1966 roku. Ale na początku lat 70. Kosygin odegrał ważniejszą rolę niż Breżniew czy Podgórny.

- Grupa Szelepina zajmowała wpływowe stanowiska w agencjach rządowych i organach ścigania. Są to tak zwani członkowie Komsomołu lub Szelepincy. Shelepin stanął na czele komitetu kontrolnego partii. Dla Breżniewa osobiście liczba ta była najbardziej niebezpieczna. I przez trzy lata systematycznie wydalał Szelepinitów ze stanowisk partyjnych i rządowych.

- W jakim kraju byśmy żyli, gdyby Szelepin wygrał?

- Jedna grupa historyków twierdzi, że Selepini „chcieli przywrócić Stalinowi dobre imię”. I zaakceptować stalinowskie metody zarządzania. Jednak sam Szerepin w swoim ostatnim wywiadzie w 1994 r. zadeklarował swoje poparcie dla antystalinowskiej linii Chruszczowa. Pod jego rządami mogliśmy więc podążać „ścieżką liberalną”.

- Gdyby nie Breżniew, nie byłoby „złotego” 8. planu pięcioletniego (1966–1970), kiedy wielu w Związku Radzieckim kupiło swoje pierwsze lodówki, telewizory, pralki i otrzymało mieszkania.

— „Złoty” plan pięcioletni to mit. Od tego czasu PKB rósł w tempie około 7,5% rocznie. Za Stalina, wyłączając wojny, roczna stopa wzrostu produktu narodowego wynosiła 13,8%. Pojawiła się legenda, że ​​gospodarka Związku Radzieckiego w okresie 8. planu pięcioletniego znajdowała się niemal w kryzysie, ale potem szybko przyspieszyła modernizację.

- Ale czy kraj rozkwitłby, gdyby nie Kosygin, który rządził Związkiem Radzieckim, a nie Breżniew?

- W przeciwieństwie do Breżniewa Kosygin miał niewielkie pojęcie o rolnictwie. Ale Leonid Iljicz powierzył Kosyginowi inne gałęzie przemysłu. Breżniew zdawał sobie sprawę z kontrowersji wokół reform Kosygina. Ale na początku nie brałem w tym aktywnie udziału. Kosygin zaproponował przejście na samofinansowanie, pozostawiając jedną trzecią zysku przedsiębiorstwu na rozwiązywanie problemów wewnętrznych. Oznacza to, że podążaj ścieżką krajów Europy Wschodniej.

- Gdyby Breżniew nie stał na czele Związku Radzieckiego, czołgi Układu Warszawskiego nie wjechałyby do Pragi w sierpniu 1968 r. i już wtedy obóz socjalistyczny upadłby?

- Tak. Bez wysłania wojsk do Czechosłowacji przeciwnicy geopolityczni pół wieku temu zrobiliby dziurę w obozie socjalistycznym. I wyprzedzą Związek Radziecki z globalnych stanowisk uzgodnionych na konferencjach w Jałcie i Poczdamie. Mogło to mieć miejsce po faszystowskim powstaniu na Węgrzech w 1956 roku. Ale obóz socjalistyczny w 1968 roku mógł upaść znacznie wcześniej. Ale Breżniew zdecydował.

- Breżniew początkowo próbował skierować głowę Czechosłowacji Dubczka na „właściwą drogę”. Dlatego kłócił się z reformatorami i próbował stłumić w swojej ojczyźnie ostrą propagandę antyradziecką. Breżniewa wspierali przywódcy polskiego Gomułki i NRD Ulbrichta. Do tego tria dołączyli później Żiwkow z Bułgarii i Kadar z Węgier. Wszyscy nazywali Praską Wiosnę zemstą kontrrewolucji. Jest mało prawdopodobne, aby Związkiem Radzieckim rządził wówczas ktoś, kto myślał inaczej. W rezultacie Breżniew objął prowadzenie.

- Czy wojska radzieckie zostałyby wysłane do Afganistanu, gdyby Breżniew nie został sekretarzem generalnym w grudniu 1979 r.?

- On wejdzie. Amerykanie wywierali tam presję. Musieliśmy odpowiedzieć. Tak. Uratowalibyśmy życie 15 tys. żołnierzy i oficerów. Ale nie zgadzam się, że to wojna w Afganistanie zabiła Związek Radziecki. Reagan, zagorzały antyradziec, nazwał Związek Radziecki „imperium zła” i to nie tylko ze względu na afgańską epopeję. I nie chodzi tylko o rozbity koreański samolot. a także na zasadach ideologicznych i globalnych wpływach dwóch największych superpotęgów nuklearnych. I ktokolwiek przewodzi Związkowi Radzieckiemu, będzie musiał odpowiedzieć przed Stanami Zjednoczonymi.

- Za życia Breżniewa doszło do konfliktu z Chińczykami w pobliżu wyspy Damansky. Czy będą mogli żyć w pokoju pod rządami innego przywódcy?

-Nie, nie jestem ani Amerykaninem, ani Chińczykiem. W połowie lat 70., po śmierci Mao Zedonga, w chińskim przywództwie rozpoczęła się intensywna walka wewnętrzna partyjna. W rezultacie Deng Xiaoping doszedł do władzy i rozpoczął reformy gospodarcze. Był przeciwnikiem Związku Radzieckiego i autorem koncepcji walki Chin z sowiecką hegemonią. I ani Breżniew, ani nikt inny nie może tego zmienić.

- NIE. Co więcej, wszystkie dokumenty polityczne Komunistycznej Partii Chin stwierdzały, że głównym zagrożeniem dla Chin nie był imperializm amerykański, ale hegemonia radziecka.

- Dlaczego Amerykanie wyprzedzili nas w locie na Księżyc za Breżniewa? Czy Iljicz nie wierzył we Wszechświat?

- Breżniew otrzymał pierwszą gwiazdkę Bohatera Pracy Socjalistycznej za zorganizowanie lotu Gagarina. Od 1956 roku Leonid Iljicz pełnił funkcję sekretarza KC Obrony Narodowej. I stał na czele Komitetu Wojskowo-Przemysłowego Komitetu Centralnego. Po prostu wierzył we Wszechświat.

- Gdyby Sekretarz Generalny był inny, czy zrobilibyśmy pierwszy krok na Księżycu?

- W 1977 r. Związek Radziecki przyjął nową konstytucję Breżniewa. W przeciwnym razie czy nadal żylibyśmy pod rządami Stalina?

- Za Chruszczowa podnoszono kwestię zastąpienia stalinowskiej konstytucji. W 1962 r. utworzono Komisję Konstytucyjną. Potem jej praca ustała. W 1968 roku grupa robocza została ponownie powołana. Jednym z jej członków był Aleksander Jakowlew. Później został nazwany architektem pierestrojki Gorbaczowa. Grupa ta przez prawie dziesięć lat brała udział w pisaniu nowej konstytucji Breżniewa.

- Tak, a po przyjęciu tej konstytucji Breżniew został sekretarzem generalnym Komitetu Centralnego KPZR i głową państwa radzieckiego, przełamując istniejące wcześniej tabu dotyczące łączenia wysokich stanowisk partyjnych i rządowych w ZSRR. Oznacza to, że pełnił funkcję przewodniczącego prezydium Rady Najwyższej. Jest jednak mało prawdopodobne, aby w świetle nowej konstytucji inna osoba na jego miejscu zachowała się inaczej.

- Pod rządami Breżniewa Związek Radziecki z sukcesem zorganizował Letnie Igrzyska Olimpijskie w Moskwie, ale wiązało się to z ogromnymi kosztami finansowymi i reputacyjnymi.

- Ale Breżniewowi się udało. Pojawiło się ono w latach 60. XX w., jednak już w latach 70. w górnych partiach Związku Radzieckiego narosło zjawisko stagnacji pracy. Zawalił się także system szkolenia talentów menedżerskich. Nawiasem mówiąc, wpłynęło to na przygotowania do igrzysk olimpijskich w 1980 roku. To właśnie ta nierównowaga w kwestiach personalnych pozwoliła wkrótce takim postaciom, jak Michaił Gorbaczow i Jegor Ligaczow, przedostać się na najwyższe szczeble władzy.

- Breżniew w latach 70. był chory i chciał przejść na emeryturę. Jak zmieniłby się kraj, gdyby w 1978 r. kierował nim ktoś inny?

- Breżniew napisał oświadczenie tylko wtedy, gdy miał zostać usunięty ze stanowiska. Jednak Biuro Polityczne nawet nie rozważyło tego stwierdzenia. Bliscy obawiali się, że po rezygnacji Breżniewa rozpocznie się reorganizacja całego personelu na najwyższych szczeblach władzy. A wielu „starych ludzi” nie siedzi spokojnie. Tu był czysto egoistyczny interes. Zamiast Breżniewa nikt z Biura Politycznego nie objąłby dowództwa.

- Czy w latach 60. i 70. w sowieckiej elicie nie było młodych, zdrowych, wykształconych entuzjastów?

- Breżniew uważany jest za wrak, ale do ostatnich dni życia był sprawny. Jego dziennik jest tego dowodem. Kierował nim do czerwca 1982 r. Przeczytałem to.

- A czy nie ma w tym zniszczenia?

- Twierdzenie, że Breżniew został w 1975 r. zamieniony w ruinę, oznacza grzech przeciwko prawdzie. Tak, jego wyniki z każdym rokiem spadały. Ale mocno trzymał wodze rządu kraju w swoich rękach. I nikogo nie zawiódł. I miał plan sprawnego przekazania władzy.

- Do kogo?

- Jego następcą na stanowisku przewodniczącego kierownictwa partii został szef ukraińskiej organizacji partyjnej Szczerbitski. Plany te pokrzyżowała jednak nagła śmierć Breżniewa 10 listopada 1982 r.

- Według badań opinii publicznej ostatnich lat Breżniew uznawany jest za najlepszego władcę Związku Radzieckiego. Dlaczego?

„Pozwolił, aby naród radziecki utył”. A ludzie urodzeni w latach 60. i 70. pamiętają to. Za jego rządów sądzono dysydentów, ale nikogo nie rozstrzeliwano za sprzeciw, jak za Stalina. Najczęściej byli wydalani z kraju lub umieszczani w szpitalach psychiatrycznych. Negocjował z Zachodem w sprawie rozbrojenia i nie straszył ludzi „matką Kuzki”, jak to zrobił Chruszczow. Dążył do budowania „rozwiniętego socjalizmu” w pokoju z sąsiednimi krajami kapitalistycznymi. A przede wszystkim zwracaliśmy uwagę na stabilność.

Ludzie uwielbiają rozmawiać o reformach, zwycięstwach i wielkich osiągnięciach. Wolą jednak żyć w spokojnych i dostatnich czasach. Tak wyglądała era Breżniewa.

Źródło: Комсомольская правда-Digital