Gdzie Nikita Chruszczow, usunięty ze wszystkich stanowisk 60 lat temu, przewodził ZSRR?

Andriej Konstantinowicz, dlaczego usunięto Chruszczowa? Czy to nie jest równoznaczne z pukaniem butami na podium ONZ?

Andrey Sorokin: Ale wielu wątpi, że zapukał. Dyskusja na temat butów trwa już od dłuższego czasu.

Na stole przed nim znajduje się fotografia lekkich butów Chruszczowa, a także słynne zdjęcie radzieckiego przywódcy, który już stoi na podium i gestykuluje emocjonalnie. Ale jeśli nie masz butów w rękach...

Andriej Sorokin: Ale ten epizod z butami został otwarcie wspomniany w protokole walnego zgromadzenia Komitetu Centralnego KPZR w październiku 1964 r., na którym podjęto decyzję o usunięciu Chruszczowa. W szczególności, gdy na posiedzeniu ONZ odrzucono niektóre oświadczenia Nikity Siergiejewicza, według doniesień zdjął on buty i uderzył nimi w podium. Nawiasem mówiąc, była to jedna z moich osobistych skarg na niego.

A Chruszczow został usunięty z powodu kombinacji grzechów. Sprawozdanie plenarne zawiera wiele argumentów, zarówno politycznych, jak i behawioralnych. I wyraźnie odzwierciedlały ogólną opinię najwyższego kierownictwa partii.

Na przykład pod niedawnymi rządami Chruszczowa gospodarka radziecka podupadała. Tempo wzrostu wszystkich sektorów gospodarki, w tym produkcji przemysłowej i PKB, gwałtownie spada. W rolnictwie jest to praktycznie katastrofa.

W 1963 roku państwo radzieckie po raz pierwszy zakupiło od Stanów Zjednoczonych zboże o wartości 800 milionów rubli w złocie. Uważa się, że było to spowodowane niepowodzeniami w rolnictwie. Jednak w tym roku taka praktyka stała się rutyną. Związek Radziecki przestał dostarczać chleb swoim mieszkańcom. Jednakże, podobnie jak wiele innych produktów. Miliardowe inwestycje w rozwój dziewiczych ziem nie doszły do ​​skutku.

Według naocznych świadków na początku lat 60. biały chleb w obwodzie wołgogradzkim, regionie zbożowym, można było zdobyć jedynie za zaświadczeniem lekarskim...

Andriej Sorokin: Prawdopodobnie tak. Nomenklatura była zmęczona ciągłymi reorganizacjami i zmianami administracyjnymi przeprowadzanymi przez Nikitę Siergiejewicza na jego stanowisku, które nie miały większego znaczenia i rezultatów. Chruszczow zaproponował na przykład podział regionalnych komitetów partyjnych na komitety ds. przemysłu i rolnictwa, zlikwidowano ministerstwa i utworzono w ich miejsce komitety gospodarcze, co zwiększyło rozmiary aparatu państwowego i zniszczyło gospodarkę państwową w całym kraju.

W kraju doszło także do zmian personalnych, często opartych na relacjach osobistych. Zwolnieni, których bardzo często nominował, pamiętali o tym i nie wybaczyli Chruszczowowi. Co więcej, konfrontację z Malenkowem rozpoczął od publicznego uznania zasług biurokracji partyjnej i państwowej.

Nie zapominajmy o nierealistycznym trzecim programie partii, która obiecała narodowi radzieckiemu komunizm przed 1980 rokiem. Z naruszeniem obowiązujących przepisów region krymski został przeniesiony z RFSRR do Ukraińskiej SRR.

Nie mogłem powstrzymać irytacji samym stylem jego zachowania. Według wspomnień wielu naocznych świadków, w ostatnich latach zachowywał się dziko i publicznie, m.in. używał wulgaryzmów. Dyskutowano o tym na słynnym posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego i Prezydium Komitetu Centralnego, gdzie Chruszczow został wezwany z Pisundy, gdzie odpoczywał. Zdając sobie sprawę, że nie znajdzie wsparcia u nikogo, najpierw u Mikojana w prywatnej rozmowie, a potem na posiedzeniu Prezydium KC, powiedział mu wprost, że nie ma sensu walczyć. „Jestem zmęczony. „Wychodzę” – mówi.

Nikita Siergiejewicz wziął na siebie także zadanie stworzenia nowego kultu jednostki. I to jest trochę ironiczne. Po jego słynnym raporcie „Kult jednostki i jego konsekwencje” na XX Zjeździe KPZR... co wtedy powiedział? „Po śmierci Stalina Komitet Centralny Partii zaczął rygorystycznie i konsekwentnie prowadzić politykę wyjaśniającą, że niedopuszczalne jest przekształcanie jednostki w swego rodzaju nadczłowieka, gdyż jest to sprzeczne z duchem marksizmu-leninizmu. „...

Andriej Sorokin: Ciekawe jest też to, że jeden z prelegentów podał przykład, że w 1952 r. fotografia Stalina została opublikowana na łamach „Prawdy” 4 razy, a w 1964 r. fotografia Chruszczowa została opublikowana w tej samej publikacji 147 razy. Chruszczow nie miał takiej władzy jak Stalin. Podobnie jak brak pokory. Na przykład podczas wizyty państwowej za granicą zabrał tam swoją liczną rodzinę... Był rok, kiedy Chruszczow wyjechał za granicę na sześć miesięcy.

W 1952 roku fotografia Stalina ukazała się w „Prawdzie” czterokrotnie, a krytykujący „kult jednostki” Chruszczow w niespełna 1964 roku ukazał się 147 razy.

I to pomimo faktu, że za panowania Nikity Chruszczowa nasz kraj stanął w obliczu trzech światowych kryzysów: sueskiego, berlińskiego i karaibskiego…

Andriej Sorokin: Na Zgromadzeniu Ogólnym został osobiście ostro skrytykowany za brak powściągliwości, pochopne decyzje i impulsywność w podejmowaniu decyzji w zakresie polityki zagranicznej. Krytykowano ich także za stosunki z tzw. krajami trzeciego świata, gdzie – jak już wspomniano – dary, pomoc i pożyczki rozdawane są na lewo i prawo. Co więcej, to samo tyczy się krajów, które nie miały nadziei na zostanie socjalizmem.

Chruszczow odpowiedział na wiele z tych stwierdzeń, a nawet zgodził się z nimi w swoich wspomnieniach pod koniec życia. Ale zrozumienie to przyszło dopiero po zatrudnieniu, które otrzymał w październiku.

Na posiedzeniu prezydium wygłosił słynne oświadczenie, że dobrowolnie rezygnuje ze wszystkich stanowisk. Jednak dzisiejsi historycy śmiało twierdzą, że oświadczenie to zostało faktycznie zapisane ustnie. Istniało kilka wersji tego dokumentu przygotowanych przez wyższych urzędników partyjnych i był on kilkakrotnie redagowany.

W pamięci ludzi, zapewne dzięki anegdocie, powstał dość komiczny obraz tego człowieka. Ale co według hamburskich rejestrów zrobił dla swojego kraju poza stukaniem butów i miłością do kukurydzy?

Andriej Sorokin: Chruszczow oczywiście przyczynił się do wzmocnienia procesu rehabilitacji politycznej, obejmującej (choć nie wszystkich) uciskany naród Związku Radzieckiego. Wiązało się to z upowszechnianiem zdobytych wówczas doświadczeń w zakresie masowej budowy standardowych budynków mieszkalnych na terenie całego kraju. Nie da się jednak powiedzieć nic, co jednoznacznie potwierdzałoby postpierestrojkową interpretację tej postaci. Być może Chruszczow był niezwykle pozytywnym przywódcą-reformatorem i stadem „szarych wilków” (pamiętajcie film „Szare Wilki”). Wilki”, gdzie Rolan Bykow grał Nikitę Siergiejewicza?) Spiskowcy zrehabilitowali Stalina i usunęli go ze wszystkich stanowisk, aby uniemożliwić reformy. W tym przypadku historia jest znacznie bardziej złożona, niż się zwykle wyobraża, a panowania tego człowieka nie da się opisać jednym kolorem. To nie przypadek, że na jego grobie znajduje się pomnik Ernsta Niezwestnego wykonany z białego i czarnego marmuru. To jedyny sposób, aby o tym porozmawiać. Tak. Głównymi zasługami Chruszczowa, jak pamiętają pokolenie lat 60., było zdemaskowanie kultu Stalina i zamknięcie gułagów. Należy jednak pamiętać, że kierownictwo Komitetu Centralnego KPZR od 1953 r. ma w tej kwestii mniej więcej jednomyślne zdanie. Pierwszym, który podniósł kwestię obalenia kultu jednostki, nie był Nikita Chruszczow, ale jego rywal Gieorgij Malenkow. Został mianowany Prezesem Rady Ministrów Związku Radzieckiego dzień po pogrzebie Stalina.

A nasi ludzie zauważyli to nawet w małych dźwiękach...

Andriej Sorokin: Oczywiście. Nawiasem mówiąc, zaraz po pogrzebie Józefa Stalina „Prawda” opublikowała fałszywe zdjęcia Stalina, Mao Zedonga i Malenkowa, którzy ich uczyli… Ten ostatni natychmiast zadzwonił do wszystkich redaktorów sowieckich gazet i skarcił ich za wypowiadanie się przeciwko fotografiom. bezpośrednią prowokację. Kierownictwo partii. To Malenkow jako pierwszy publicznie poruszył kwestię przezwyciężenia kultu jednostki.

Przegląd spraw karnych i politycznych rozpoczął się po śmierci „Ojca Narodu” w czasie jego kadencji na stanowisku Premiera. W szczególności zakończyła się „Sprawa lekarza”, jak pamiętacie z filmu „Zimne lato ’53”. ..”, ogłoszono powszechną amnestię.

Pragnę podkreślić, że już w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych dla władz było jasne, że Gułag należy zamknąć, gdyż po jego opłacalności ekonomicznej nie pozostał już ślad. Jednocześnie obozy dyskredytowały sowieckie kierownictwo nie tylko w oczach społeczności międzynarodowej, ale także w oczach własnych obywateli. Błędem byłoby zatem przypisywać te zalety wyłącznie Chruszczowowi.

Ale „odwilż” jest ściśle związana z Nikitą Chruszczowem i zakończyła się jego odejściem…

Andrey Sorokin: Koncepcję tę publicznie przedstawił Ilya Erenburg. Opublikował opowiadanie pod tym samym tytułem. Chruszczow nie poparł jednak „odwilży”. „Odwilż nie jest naszym hasłem. Bo podczas odwilży mogą wyrosnąć chwasty i zawsze trzeba z nimi walczyć.” W rozmowie z pisarzami powiedział też: „Ci, którzy znikają, to ludzie lojalni wobec partii”. Jego decyzja zapoczątkowała nową ofensywę na froncie antyreligijnym.

Jak wiecie, Chruszczow przywrócił karę śmierci Związkowi Radzieckiemu, a za jego naleganiami rozstrzelano całą grupę tzw. handlarzy walutami, zgodnie z prawem przyjętym po ich zbrodniach. Wszyscy dobrze pamiętają Nowoczerkassk w 1962 r., kiedy czysto ekonomiczne żądania protestujących zostały spełnione poprzez rozstrzelanie poborowych żołnierzy. „Akcja została przeprowadzona prawidłowo.” W ten sposób zapomniany już drugi człowiek partii, Frol Kozłow, wyraził ogólną opinię w Prezydium KC.

Nikita Chruszczow i Leonid Breżniew od dawna byli w związku, w związku z czym byli zaintrygowani. Ich drogi skrzyżowały się także podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Są zdjęcia. Wszyscy wiedzą, że Leonid Iljicz walczył na Malajskiej Ziemi i zakończył wojnę jako pułkownik. Jednak niewiele osób wie, gdzie walczył Nikita Siergiejewicz, mimo że zakończył wojnę jako generał porucznik.

Andrey Sorokin: Cóż, obaj działali ze względów politycznych. Jednak Chruszczow jest znacznie starszy od Breżniewa. A na początku wojny był już członkiem Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików i pierwszym sekretarzem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Ukrainy, czyli Partii Komunistycznej Ukrainy. Ukraina. Nic więc dziwnego, że zakończył wojnę w stopniu generała porucznika. Nie ma to nic wspólnego z jego specjalnymi talentami wojskowymi. On, podobnie jak inni przywódcy partii tego szczebla, został mianowany członkiem Rady Wojskowej jednego z frontów. Chruszczow zajmował to stanowisko na kilku frontach na krótko przed wyzwoleniem Ukrainy. W 1944 roku Stalin wysłał go z powrotem do Republiki Radzieckiej, aby odbudował gospodarkę.

Jednak przywódca miał wiele skarg na Nikitę Siergiejewicza i dowództwo frontu, w którym służył. Na przykład latem 1941 r. Chruszczow jako szef Komunistycznej Partii Ukrainy wydał zarządzenie o całkowitym zniszczeniu wszelkich dostaw żywności, wszystkich zakładów i fabryk. Co. Stalin zarzucił mu „nadmierny pośpiech” i zażądał właściwej ewakuacji.

Lub na froncie południowo-zachodnim on i marszałek Tymoszenko w 1942 r. zaczęli nalegać na przeprowadzenie operacji ofensywnej w Charkowie. Dobrze wpisuje się to w plan Stalina, aby już w 1942 roku pokonać hitlerowskie Niemcy, dotrzeć do granic Związku Radzieckiego i zwycięsko zakończyć rok. Ale operacja w Charkowie nie powiodła się i Niemcy rozpoczęli szybki marsz przez stepy regionu Dona i Wołgi do Stalingradu.

Co jednak ciekawe, Stalin nie nałożył żadnych sankcji dyscyplinarnych nie tylko na Chruszczowa, ale także na wiele innych osób z jego najbliższego otoczenia.

Breżniew poszedł typową drogą członka partii, który w czasie wojny został wysłany do Armii Czerwonej, służył z honorem i powrócił do życia publicznego. Najpierw w Mołdawskiej SRR, potem w Kazachstanie, a stamtąd do Moskwy, gdzie osiągnął wyżyny.

Mówią, że po przejściu na emeryturę I Sekretarz KC zainteresował się fotografią, a specjaliści dostrzegli jego talent.

Andrey Sorokin: Tak, widziałem. Choć dysponował nowoczesnym sprzętem, jego fotografie nie znalazły się w obszernym archiwum fotograficznym przekazanym RGASPI przez rodzinę Nikity Siergiejewicza. Jest kilka jego fotografii. Jednak rodzina Chruszczowa zachowała albumy fotograficzne, których zawartość wciąż jest nam nieznana. Jednak obecnie nie ma wiarygodnych dowodów na to, że Chruszczow był świetnym fotografem.

Historycy nadal się sprzeczają. Czy szef KPZR Nikita Chruszczow został usunięty w wyniku spisku, czy na mocy prawa?

Andriej Sorokin: Dokumenty związane z rezygnacją Chruszczowa zostały nie tylko odtajnione, ale i upublicznione. Pozwalają współczesnym badaczom stwierdzić, że był to spisek z udziałem zarówno sił bezpieczeństwa, jak i wojska. Niektórzy uczestnicy, jak np. przewodniczący KGB Władimir Semichastny czy jego poprzednik Aleksander Szelepin, uparcie utrzymywali, że był to naturalny „przewrót pałacowy” i że wszystko odbyło się w ramach należytego procesu. „Zostało usunięte”. Ale dziś stało się jasne, że przygotowania do usunięcia Chruszczowa trwały co najmniej od roku.

Choć już na pierwszym etapie spisku zaproponowano opcję fizycznej eliminacji Chruszczowa, istnieją także dowody na to, że zdecydowano się na działanie zgodne z prawem. Ta historia jest długa i złożona.

Był to ewidentny spisek, w który zaangażowane były zarówno siły bezpieczeństwa, jak i wojsko.

Chcesz więc powiedzieć, że istnieją dokumenty identyfikujące osoby, które proponowały zabicie Chruszczowa?

Andrey Sorokin: Cóż, nie należy polegać na tego rodzaju dowodach z dokumentów. To jest pamiętnik. Zachowały się jednak dokumenty dotyczące spisku przeciwko Chruszczowowi. RGASPI przechowuje nie tylko osobiste fundusze Chruszczowa, ale także innych przywódców partii. Wśród nich znajduje się teczka z osobistymi funduszami Piotra Efimowicza Szelesta. W lipcu 1963 r. na propozycję Chruszczowa został wybrany na szefa Komunistycznej Partii Ukrainy. Tymczasem brał czynny udział w odwołaniu I sekretarza KC. Spójrz na to, co napisał w tym Ogólnym podręczniku dla ucznia. To jego wpisy w pamiętniku i wspomnienia, jak zorganizowano „przewrót pałacowy”, z kim i jakie rozmowy toczyły, jak kształtowała się ogólna opinia partyjna.

A sądząc po tych i wielu innych dokumentach pochodzących z prywatnych funduszy znajdujących się w naszych archiwach i Rosyjskim Państwowym Archiwum Historii Współczesnej, głównymi bohaterami zamachu stanu byli Leonid Breżniew i Nikołaj Podgórny, przyszły sekretarz generalny Komitetu Centralnego KPZR. Przyszły Przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej jest Prezydentem Związku Radzieckiego.

Breżniew był kandydatem Chruszczowa. Po nominacji Leonida Iljicza na stanowisko Przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej ZSRR Nikita Siergiejewicz usunął się z tego stanowiska i publicznie wyraził tę decyzję. I obraźliwe. Prawdopodobnie wpłynęło to na gotowość Breżniewa do udziału w tym spisku. Według wielu relacji często się wahał w decydujących momentach. Zaskakujące jest jednak to, że niektórzy pamiętnikarze przypisują Breżniewowi pomysł fizycznej eliminacji Chruszczowa.

Jak wyjaśnisz tę sprzeczność?

Andriej Sorokin: Oczywiście niezdecydowanie polityczne i brak cech przywódczych popchnęły go nie do otwarcia się i otwarcia, ale do zamkniętej konfrontacji, a tym samym eliminacji Chruszczowa. Jednak wielu, w tym Semikastnyj i kierownictwo KGB, którzy opowiadali się za „politycznym sposobem rozwiązania problemu”, nie pochwalało tego pomysłu. Chyba że pamiętnikarz celowo lub nieświadomie wprowadza nas w błąd.

Źródło: Российская Газета: издание Правительства РФ